Arheolozi niškog Zavoda za zaštitu spomenika otkrili su rondel iz bronzanog perioda na arheološkom lokalitetu Orničje, kod Malče. Ovaj značajan pronalazak uključuje sistem rovova i palisada, postavljenih u koncentričnim krugovima, a do sada nije zabeležen u Srbiji. Ova otkrića su rezultat sondažnih arheoloških istraživanja koja su sprovedena na trasi Železničke obilaznice oko Niša.
Tokom istraživanja, otkriven je lokalitet koji ukazuje na arhitekturu karakterističnu za neolitski period centralne Evrope i Velike Britanije. Ovi ostaci sadrže zemljane strukture sa sistemom rovova i palisada, koji su tokom vremena evoluirali u razne oblike, uključujući poznati Stounhendž u Velikoj Britaniji. Prema podacima iz Zavoda, ovaj lokalitet bio je korišćen u različite svrhe: od naseobinskih do kultnih, astronomskih i ekonomskih.
Stručnjaci iz niškog Zavoda ističu da do sada na prostoru Srbije nije pronađen ovakav tip arheološkog lokaliteta iz neolitskog perioda, koji se poklapa sa razvojem vinčanske kulture. Uočeno je da, na osnovu dosadašnjih istraživanja, rondel na Orničju nije iz neolitskog ili ranog eneolitskog perioda, već iz ranog bronzanog doba. Ovaj tip lokaliteta, koji je dobro dokumentovan u centralnoj Evropi, pokazuje znakove imitacije neolitskih tradicija.
Iako arheolozi još uvek nisu utvrdili konkretne funkcije ovog pronađenog rondela, iz Zavoda naglašavaju da istraživanja nastavljaju, te će nakon njih uslediti i zaštitna arheološka iskopavanja. Zabrinjavajuća je informacija da je južni deo lokaliteta uništen usled erozije, što ukazuje na urgentnu potrebu za zaštitom ovog značajnog arheološkog otkrića.
Arheološki lokalitet u Malči otkriven je kao deo zaštitnih istraživanja koje je sprovela institucija na trasi gasovoda Niš-Dimitrovgrad, a prethodna istraživanja na istoj lokaciji su dovela do otkrića novog dela rimskog akvadukta. Ovaj akvadukt je bio glavni vodovod antičkog Naisusa i istražen je u dužini od oko 40 metara. Stručnjaci su identifikovali dve faze izgradnje: stariju koja je koristila keramičke cevi i mlađu, sastavljenu od zidane vode sa revizionim šahtom.
Sva ova otkrića ukazuju na bogatu istoriju područja niškog kraja, koja je bila važna tačka u razvoju naselja i trgovine kroz vekove. Akvadukt i rondel predstavljaju sveobuhvatan uvid u život i kulturu ljudi koji su živeli na ovom prostoru, a istraživanja će pomoći u boljem razumevanju njihovih običaja, ekonomskih aktivnosti, i svakodnevnog života.
Arheološka istraživanja na ovakvim lokalitetima ne samo da doprinose razumevanju prošlih civilizacija, već i podstiču turizam i edukaciju o bogatoj kulturnoj baštini Srbije. U tom smislu, od ključne je važnosti pružiti podršku i resurse za dalja istraživanja i očuvanje ovih istorijskih mesta, kako bi se omogućio njihov opstanak za buduće generacije.
Sačuvanje ovih arheoloških lokaliteta, kao i kontinuirano istraživanje, doprinose ne samo lokalnoj, već i široj evropskoj istoriji i kulturi. Ova otkrića su jasna poruka o značaju očuvanja kulturne baštine, koja nam pomaže da razumemo našu prošlost i oblikujemo budućnost. U svetlu svega ovoga, važno je da lokalne zajednice, akademska zajednica i državne institucije saradjuju u cilju očuvanja ovog neprocenjivog blaga.
