Objavljivanjem knjiga „Jezičko pamćenje i pesnički oblik”, „Istorija, stalež i stil” i „Roman kao država i drugi ogledi”, uspešno je okončan trogodišnji projekat sabiranja književnoistorijskih i esejističkih dela Milorada Pavića. Ovaj važan poduhvat realizovali su Kulturni centar Vojvodine „Miloš Crnjanski” iz Novog Sada i Narodna biblioteka Srbije iz Beograda.
Pavićeva dela iz oblasti teorije i istorije književnosti nisu objavljivana proteklih 40 godina, što dodatno naglašava značaj ovog projekta. Sva dela sada su sabrana u devet knjiga raspoređenih u tri kola, čime se pruža prilika široj javnosti da se upozna s njegovim radom. Prvo kolo obuhvata „Istorija srpske književnosti baroknog doba”, „Istorija srpske književnosti klasicizma” i „Istorija srpske književnosti predromantizma” i objavljeno je 2023. godine. Drugo kolo, koje će obuhvatiti „Vojislava Ilića, njegovo vreme i delo”, „Gavrila Stefanovića Venclovića” i „Vojislava Ilića i evropsko pesništvo”, planirano je za 2024. godinu. Treće kolo uključuje pomenute naslove i predviđeno je za 2025. godinu.
Milorad Pavić je bio jedan od najvažnijih srpskih književnih istoričara 20. veka, poznat po svojim novim uvidima u zapostavljene pisce i epohe srpske književnosti. Njegov doprinos nije samo lokalnog značaja; radovi su postali deo obavezne literature kako u domaćoj, tako i u evropskoj akademskoj zajednici. Ova ponovna izdanja predstavljaju ne samo reizdanje, već i savremeno priređivanje tekstova po tekstološkim načelima, uz dodatnu naučnu literaturu koja se bavi bibliografsko-recepcijskim aspektima Pavićevih dela.
Priređivač i urednik ovih sabranih dela je prof. emeritus dr Sava Damjanov, Pavićev dugogodišnji saradnik sa Filozofskog fakulteta u Novom Sadu. Njegovo učešće osigurava da su radovi objavljeni na način koji je koristan i aktuelan za istraživače i ljubitelje književnosti.
Jedna od najzanimljivijih knjiga, „Roman kao država”, sadrži „nekoliko autopoetičkih zapisa” te se otvara Pavićevoj autobiografijom, u kojoj se on predstavlja kao pisac koji je deo književne tradicije kroz generacije. U ovom zapisu otkriva da se njegova spisateljska porodica proteže još od 1766. godine, što dodatno osvetljava duboke korene njegove književne baštine.
Zanimljivo je i to što je Pavić do 1984. godine bio najmanje čitan pisac u svojoj zemlji, a posle objavljivanja „Hazarskog rečnika” postaje jedan od najčitanijih autora. Ovaj preokret je za njega bio iznenađenje, posebno s obzirom na to da su njegova dela do sada prevedena na oko sto jezika. Pavić sa ironičnom povicajìcem kaže: „Ukratko, ja nemam biografiju. Imam samo bibliografiju.” Ovaj osvrt na svoje stvaralaštvo osvetljava njegov specifičan odnos prema pisanju i njegovim delima.
U okviru promocije ovih sabranih dela, planirano je da se na 68. Međunarodnom beogradskom sajmu knjiga, koji će biti održan 31. oktobra, predstave „Književnoistorijska i esejistička dela Milorada Pavića”. Ova promocija će se održati na štandu Narodne biblioteke Srbije, gde će se ljubitelji književnosti moći upoznati s ovim značajnim radovima.
Sabiranje Pavićevih dela u jedinstvenu celinu pruža neprocenjiv uvid u srpsku književnu baštinu, kao i u zamisli jednog od najprepoznatljivijih književnika kroz decenije. Time se ne samo obogaćuje savremena književna scena, već se i čuva sećanje na jednog od ključnih stvaralaca, čije su ideje i radovi ostavili neizbrisiv trag u srpskoj kulturi. Ovaj projekat ne samo da obogaćuje književni kanon, već i podstiče nova istraživanja i dijalog unutar akademske zajednice.
