Trojica naučnika, Susumu Kitagava, Ričard Robson i Omar M. Jagi, osvojili su Nobelovu nagradu za hemiju 2025. godine za svoj rad na razvoju metalno-organskih okvira (MOF), inovativnih materijala koji imaju potencijal da revolucioniraju skladištenje gasa. Ova nagrada je objavljena od strane Kraljevske švedske akademije nauka u Stokholmu, a predsednik Nobelovog komiteta za hemiju, Heiner Linke, uporedio je njihovo otkriće s „Hermioninom torbicom“ iz serijala „Hari Poter“. Kroz ovo poređenje, on je istakao sposobnost ovih materijala da skladište velike količine gasova u malim zapreminama, slično kako Hermiona u svojim magičnim torbicama nosi više predmeta nego što bi fizički moglo stati.
Prvi koraci u istraživanju ovih materijala započeli su 1989. godine kada je Ričard Robson po prvi put uspeo da kombinuje različite molekule bakra i formira prostrani kristal. Njegovo otkriće je postavilo temelj za dalja istraživanja koja su nastavili Kitagava i Jagi između 1992. i 2003. godine. Oni su demonstrirali da gasovi mogu efektivno ulaziti i izlaziti iz ovih metalno-organskih okvira, istovremeno povećavajući njihovu stabilnost i prilagodljivost.
Metalno-organski okviri su posebno zanimljivi jer su sastavljeni od metalnih jona povezanih dugim organskim molekulima, što omogućava stvaranje poroznih struktura sa velikim šupljinama. Ove šupljine mogu da zadrže različite supstance, čineći ih korisnim u brojnim primenama, od prikupljanja toksičnih gasova potrebnih za proizvodnju poluprovodnika, do razgradnje štetnih hemikalija i zagađenja, uključujući farmaceutske otpadne materije i hemijsko oružje.
Jedna od najvažnijih primena metalno-organskih okvira mogla bi biti hvatanje ugljen-dioksida iz industrijskih emisija. Kako se svet sve više suočava sa klimatskim promenama, rešenja koja smanjuju nivoe CO2 postaju ključna. Kitagava je naglasio da bi njegov idealni cilj bio da uhvati vazduh i razdvaja korisne elemente poput ugljen-dioksida, kiseonika i vode, te ih pretvara u korisne materijale koristeći obnovljive izvore energije.
Novoonasđeni MOF-ovi nisu samo konceptualna rešenja. Istraživači širom sveta već su razvili različite metalno-organske okvire koji imaju različite specifične primene. Ovo područje istraživanja brzo napreduje, a rezultati rada naučnika kao što su Kitagava, Robson i Jagi doprinose razvoju održivih tehnologija koje mogu igrati ključnu ulogu u zaštiti životne sredine.
Kao priznanje za njihov rad, dobitnici Nobelove nagrade dobiće i novčanu premiju od 11 miliona švedskih kruna, što predstavlja oko 1,2 miliona dolara. Tokom ceremonije prijema nagrade, Kitagava je izrazio duboku zahvalnost što je njegov višegodišnji istraživački rad prepoznat na tako visokom nivou. On je naglasio da mu je najznačajnija scena praktična primena njegovog istraživanja u razdvajanju i korišćenju resursa iz vazduha, što je ključno za razvoj materijala potrebnih u savremenom svetu.
Nobelova nagrada za hemiju 2025. godine predstavlja ne samo priznanje pojedincima koji su doprineli nauci, već i važan korak napred u razvoju tehnologija koje će oblikovati budućnost. U svetu gde je podsticanje održivosti i rešavanje problema zagađenja postalo presudno, rad ovog trojca naučnika ostaviće dubok trag, otvarajući vrata novim mogućnostima u borbi protiv klimatskih promena. Njihovo otkriće podseća nas na to kako nauka može da definiše granice i otkrije nove horizonte, često ih povezujući sa fantazijom i maštom kakvu možemo videti u popularnoj kulturi.
