Na trasi buduće železničke obilaznice oko Niša, arheolozi su napravili značajno otkriće – segment rimskog akvadukta, koji je bio deo glavnog vodovodnog sistema antičkog Naisusa. Kako je saopštio Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu, istražen je deo dug oko 40 metara, a nalazi ukazuju na postojanje dve faze gradnje. Starija faza koristi keramičke cevi, dok je mlađa faza zidana i sadrži revizionni šaht.
Ovo otkriće je značajno jer akvadukt predstavlja jedinstveni primer linijskog arheološkog objekta. On svedoči o razvijenoj urbanoj infrastrukturi rimskog Naisusa, ističu iz Zavoda. Najnoviji nalazi su zabeleženi na lokalitetu Ardija, koji se nalazi između Gornjomatejevačke ulice i železničkog nadvožnjaka preko auto-puta na pruzi Niš-Zaječar. Ovo je šesti lokalitet na kojem su u proteklih pet godina dokumentovani ostaci akvadukta. Prethodna istraživanja obavljena su u Pod Viniku u 2020. i 2022. godini, zatim kod Donjeg Matejevca u 2023. i Gornjoj Matejevačkoj ulici u 2024. godini.
Na osnovu prikupljenih arheoloških i topografskih podataka, veruje se da je akvadukt sledio trasu od Gornjomatejevačke ulice, prolazeći kroz Somborski bulevar i nekadašnju Pantelejsku kasarnu, sve do samog centra antičkog grada, gde se danas nalazi Niška tvrđava. Iako se tačna lokacija izvorišta još uvek istražuje, stručnjaci smatraju da se ono nalazilo na Srećkovom vrelu, iznad naselja Kamenica. Sa tog mesta, voda je dovođena do rezervoara u blizini gradskog jezgra, a zatim je distribuirana korisnicima.
Zahvaljujući istraživanjima koja vodi arheolog mr Aleksandar Aleksić, ukupno je dokumentovano oko 200 metara trase rimskog akvadukta. Ovi podaci stavljaju Niš među retke gradove u Srbiji koji imaju tako dobro istražene ostatke drevne vodovodne infrastrukture. Nažalost, zabrinjava podatak da je značajan deo akvadukta tokom decenija uništen ili ozbiljno oštećen usled neplanski izvedenih građevinskih radova. Mnogi od tih zahvata obavljeni su bez prethodnog obaveštavanja nadležnih ustanova, bilo da je reč o polaganju vodovodnih, kanalizacionih i elektroinstalacija, ili komercijalnoj gradnji.
Zavod za zaštitu spomenika kulture još jednom apeluje na građane, investitore i izvođače radova da ne ugrožavaju arheološko nasleđe. Svako neovlašćeno uništavanje predstavlja krivično delo. Rimski akvadukt, koji je sagrađen između 3. i 5. veka, smatra se jednim od ključnih infrastrukturnih poduhvata u vreme kada je Naisus dobio status grada unutar Rimskog carstva. Prvobitno je izveden u keramičkoj tehnologiji, a kasnije je prepravljen i proširen, verovatno za vreme vladavine cara Konstantina.
Ovaj objekat nije samo svedočanstvo inženjerskog umeća Rimljana, već i simbol direktne veze savremenog Niša sa njegovim antičkim korenima. U to vreme, iz ovog grada potekao je jedan od najznačajnijih rimskih imperatora, što dodatno naglašava značaj ovog otkrića. Arheolozi i stručnjaci nastavljaju da istražuju mogućnosti dodatnog radnog procesa, s ciljem očuvanja i zaštite ovog važnog dela kulturnog nasleđa.
Važno je napomenuti da se arheološka iskopavanja ne sprovode samo s ciljem dokumentovanja istorijskih činjenica, već i kako bi se očuvala svest o kulturnom identitetu i istorijskoj baštini, koja igra ključnu ulogu u razvoju zajednice. Na taj način, istraživanje rimskog akvadukta u Nišu postaje simbol ne samo antičkog nasleđa, već i moderne svesti o očuvanju prošlosti za buduće generacije.
