Džejms Džojs, irski autor koji je obeležio 20. vek, započeo je rad na svom najpoznatijem delu, romanu „Uliks“, 1914. godine u Trstu. Ovaj opsežni narativ završio je sedam godina kasnije u Parizu, a objavljen je 2. februara 1922. godine, na Džojsov 40. rođendan. „Uliks“ je odmah izazvao veliku pozornost i kontroverzu u književnim krugovima, delom zbog svoje inovativne strukture, a delom zbog hrabrih tema koje se bave ljudskom seksualnošću i unutrašnjim monologom.
Roman je, čini se, od samog početka bio negde između umetničkog remek-dela i predmetom polemike. Pre objavljivanja, od 1918. do 1920. godine, Džojs je delove romana objavljivao u američkom avangardnom časopisu „Mali pregled“. Ovo je izazvalo burne reakcije, naročito kod britanskih i američkih urednika koji su se plašili kritika zbog iznošenja provokativnih tema. U sadržaju koji se bavi masturbacijom, konkretno kroz lik Leopolda Bluma, Džojs se suočio s pravnim problemima, a urednici časopisa su bili tuženi zbog objavljivanja takvih scena.
Zabrana romana „Uliks“ u Sjedinjenim Američkim Državama bila je aktuelna sve do 1933. godine, kada je konačno ukinuta kroz sudski proces koji je značio prekretnicu ne samo za Džojsovo delo, već i za književnu scenu uopšte. U Velikoj Britaniji, roman je prvotno objavljen 1936. godine, dok su u Irskoj njegovi čitatelji morali da sačekaju do šezdesetih godina prošlog veka. Ove zabrane i suđenja reflektovala su vreme u kojem je Džojs pisao, ali su takođe i ukazivala na njegovu hrabrost da istraži prekretnice ljudskog iskustva i psihologije.
Roman „Uliks“ je inspirisan Homerovom „Odisejom“, a ime se izvodi iz latinskog naziva za Odiseja. Džojs uspostavlja složene paralele između likova i događaja u svom romanu i onih iz Homerovog dela. Naime, Leopold Blum, glavni junak „Uliksa“, može se posmatrati kao moderni Odisej koji prolazi kroz svakodnevne avanture u Dublinu 16. juna 1904. godine, dok je Moli Blum, njegova supruga, uporediva s Penelopom, Odisejevom vernom ženom. Steven Dedalus, još jedan ključni lik, može se posmatrati kao Telemah, sin Odiseja, koji također tragaju za svojim identitetom i mestom u svetu.
Struktura i stil „Uliksa“ predstavljaju značajan pomak u razumevanju romana kao forme. Džojs koristi različite stilove i narativne tehnike, kao što su slobodni indirektni govor i unutrašnji monolog, kako bi prikazao unutrašnje rasprave i misli svojih likova. Kritičari, poput Diklen Kiberd, istakli su da nijedan dosadašnji pisac nije na sličan način istraživao procese razmišljanja likova kao što to Džojs čini. Ovakav pristup čini „Uliks“ jednim od najvažnijih dela modernističke književnosti, otvorivši vrata za nove stilove i teme koje će oblikovati buduću književnost.
S obzirom na sve kontroverze koje su okruživale roman, „Uliks“ je takođe postao simbol umetničke slobode i otpora prema cenzuri. U njemu se prepliću različite epohe engleske književnosti, što dodatno obogaćuje kontekst i značenje dela. Ali, usprkos svojim izazovima i preprekama, roman je postigao status klasika i i dalje inspiriše generacije čitalaca i pisaca širom sveta.
Na kraju, „Uliks“ je više od samo romana; on je monumentalno delo koje istražuje ljudsku prirodu, identitet, ljubav i egzistencijalna pitanja, ostavljajući neizbrisiv trag u svetu književnosti. Džojsovo remek-delo takođe služi kao podsećanje na značaj umetničke slobode i potrebu za otvorenošću prema novim idejama i perspektivama.
