Na današnji dan, 17. avgusta 1941. godine, u Beogradu, dogodila se tragedija koja će ostati zapisana u kolektivnoj svesti naroda. U samom centru grada, na Terazijama, nacistički okupatori izvršili su svirepe egzekucije srpskih rodoljuba. Petorica hrabrih ljudi, koji su se usudili da se bore protiv okupatora, streljana su i potom obešena kao opomena svima onima koji su pružali otpor.
Sva pogubljenja izvršena su u zoru, i to u dvorištu nekadašnjeg zatvora Gestapoa, smeštenog u zgradi koja je kasnije porušena. Ova zgrada, poznata kao Okružni sud ili Seljački sud, bila je u to vreme mesto stradanja mnogih. Vojni izvršioci nisu birali sredstva; ubijeni su mecima iz pištolja, a njihova tela potom prevezena do Terazija, gde su izložena na stubovima tramvajskih kablova.
Organizator ovog brutalnog čina bio je major Karl Kraus, šef beogradskog Gestapoa, uz pomoć lokalnog vlastodršca Dragi Jovanovića. Surovost čina dodatno je potvrdila činjenica da su tela ostavljena izložena tokom celog dana, kako bi svi prolaznici mogli da vide stravičan čin i da se zastraše. Sam opis vešala bio je specifičan – smrt nije dolazila brzim padom, nego sporim davljenjem, čime su okupatori želeli da izazovu dodatni strah.
Na stubovima su se nalazili i transpareni koji su, paradoksalno, pozivali na konjske trke, dok je u pozadini stajala nemačka parola „Snaga kroz radost“. Verovalo se da je nacistima bilo stalo do zastrašivanja naroda kako bi sprečili bilo kakve pobune i otpor.
Scena obešene petorice srpskih rodoljuba brzo se širila Beogradom, i postala je simbol brutalnosti okupacije, kao i predznak kasnijih masovnih zločina koji će uslediti tokom Drugog svetskog rata. Kronika ovog zločina, kao i sudbine stradalih, poslužila je kao motiv za brojne književne i umetničke izraze, dok se prisjećanje na njihovu hrabrost prenosilo s generacije na generaciju.
Stubovi na kojima su visili njihovi leševi ostali su na Terazijama sve do sredine 1950-ih godina, kada su premešteni na beogradsko Novo groblje. Tamo su postavljeni u Aleju ubijenih rodoljuba, gde su služili kao podsećanje na zločine nad srpskim narodom. Ipak, s vremenom su nestali bez traga; njihova sudbina ostaje nejasna. Postoje spekulacije da su možda ukradeni ili namerno uklonjeni zbog teške istorijske konotacije.
U čast tragično stradałym rodoljubima, Beograd je 1983. godine postavio spomenik kod Igumanove palate. Spomenik, delo akademskog vajara Nikole Jankovića, simbolizuje sećanje na hrabre borce koji su izgubili živote zbog svoje borbe za slobodu. U blizini se nalazi i spomen-ploča sa imenom poginulih – Jovanu Jankoviću, Ratku Jeviću, Velimiru Jovanoviću, Svetislavu Milinu i Miloradu Pokrajcu.
Ove događaje ne smemo zaboraviti, jer oni predstavljaju deo kolektivnog pamćenja srpskog naroda. Svake godine, na današnji dan, sećamo se tih hrabrih pojedinaca koji su se suprotstavili tiraniji i čije ime treba da živi kao podsećanje na snagu otpora. Njihova sudbina služi kao upozorenje o zlu koje može nastati kada se ljudska prava ignoriraju, a sloboda potiskuje silom.
U ovoj tragediji, Beograd se ne samo suočio s tamom okupacije, već je i pronašao svetlo nade kroz sećanje na borbu za pravdu. Osećaj solidarnosti i borba protiv zla postali su temelji kolektivnog identiteta, koji i danas inspirišu nove generacije da se bore za slobodu i pravdu.
